Frásagnarmáti Schuberts í Malarastúlkunni fögru

Hróðmar Ingi Sigurbjörnsson

 

Inngangur

Malarastúlkan fagra[1] er ljóðaflokkur eftir Wilhelm Müller (1794-1827) og eru ljóðin ort undir fjölbreyttum bragarháttum. Upphaflega eru ljóðin 24 en Schubert notar tuttugu. Setningarformið er áberandi hjá Schubert, þ.e.a.s. sú aðferð að setja fram hugmynd og endurtaka hana og í kjölfarið fylgir síðan „drífandi“ framhald sem leiðir að niðurlagi. Þetta á við þegar um er að ræða hefðbundnar átta takta setningar (2+2–1+1+2), blendinga setningar og lotu (2+2–4) og 16 takta samsettar setningar (4+4–2+2+4).

Í grein sinni Sentences with Words: Text and Theme-Type in Die Schöne Müllerin nefnir Stephen Rogers að fjórtán af tuttugu lögum í ljóðaflokknum hefjist með einhvers konar setningarformi[2] en þegar betur er að gáð kemur í ljós að í 15 lögum notar Schubert setningarformið, aðeins í fimm lögum kemur það ekki fyrir. Hér er þó ekki allur sannleikurinn sagður því að í þessum 15 lögum koma fyrir andstæðir hlutar sem einnig eru í setningarformi. Schubert nýtir möguleika setningarformsins til hins ítrasta og ásamt hefðbundnum lotum og ýmsum gerðum blendinga verður því til þvílík fjölbreytni hendingaskipulags sem segir okkur að formskipulag hendinga Schuberts í ljóðasöngvunum er ekki síður mikilvægt en heildarform laganna, hljómfræðin, rytminn eða undirleikurinn.

Grein Rogers beinist ekki síst að tengslum lags og ljóðs og hvað það er í ljóðum Müllers sem kallar á setningarformið, það kemur ekki á óvart að rímandi ljóðlínur falla einkar vel að setningarforminu en það kemur ekki síður til innihald, lengd og fullkomleiki hugsunarinnar í viðkomandi línum.[3] Rogers tiltekur síðan dæmi um útþenslu setningarformsins, setningar sem hann kallar manískar (e. manic sentences).[4] Það eru þrjú dæmi um maníska setningu í Malarastúlkunni fögru,  þá er um að ræða útþenslu hefðbundinnar átta takta setningar („Am Feierabend“), útþenslu 16 takta, samsettrar setningar („Halt!“) og sambland af þessu tvennu („Ungeduld“). Það sem er athyglisvert í þessu samhengi er að ljóðið í „Halt!“ (manískasta setningin af þeim öllum), gefur alls ekkert tilefni til manískrar meðferðar það er hins vegar túlkun Schuberts sem lyftir því á annað plan.

Grein Rogers, þar sem aðeins er fjallað um fyrstu hendingar hvers lags, kveikti áhuga hjá greinarhöfundi að halda „áfram“ með ítarlega, tæknilega greiningu á hendingaformum laganna í Malarastúlkunni fögru, bera saman við kenningar og áherslur Caplins, og fleiri, við greiningu klassískra hendingaforma í hljóðfæratónlist, og ekki síður annarra tónfræðinga sem tekið hafa upp þráðinn við greiningu rómantískrar (söng)tónlistar. Hugmyndin var að skoða hvaða hugmyndir og hugtök hægt væri að nota og yfirfæra milli þessara mismunandi „tegunda“ (e. genre) tónlistar og hvað þarf að skilgreina upp á nýtt. Einnig er sjónum beint að heildarformum laganna, inngangi og eftirspili hvers lags og hvernig lagaflokkurinn byggist upp með tilliti til andstæðna og áframhalds.

Í þessari grein er gerð grein fyrir og lögð áhersla á fjölbreytileika hendingaforma í Malarastúlkunni fögru. Gerð er ítarleg greining á lagi nr. 17, „Die böse Farbe“ (Reiði liturinn), og stefjaform „Das Wandern“ (Ferðagleði) og „Halt!“ (Staldrað við) skoðað með tilliti til ljóðanna.

 

Skilgreiningar hendingaforma

Lítum fyrst á skilgreiningar á hendingaformum. Hér er stuðst að miklu leyti við kenningar William Caplin um hendingar í klassískri hljóðfæratónlist[5] og Arnold Schönberg sem upphaflega skilgreinir setningarformið.[6] Áður en við höldum af stað með skilgreiningarnar er rétt að fara aðeins yfir helstu hugtök sem notuð eru og skammstafanir þeirra.

Mikilvægt er að gera sér grein fyrir því að í venjulegri fjögurra takta klassísk/rómantískri hendingu – t.d. í undanfara (undf) lotu – má finna tvær hugmyndir; fyrst koma tveir taktar af grunnhugmynd (gh) og síðan tveir af andstæðri hugmynd (ah) sem leiðir að niðurlagi (nlg). Ef ekki er skýr endir er hendingin kölluð samsett grunnhugmynd (sgh), (e. compound basic idea).[7]

Þriðji möguleikinn er fyrri hluti setningar, framsögufasinn (fsf), þegar aðeins er sett fram ein hugmynd (gh) í tvo takta og hún síðan endurtekin. Einn möguleiki til viðbótar er síðan fyrir hendi, sem tónfræðingar eiga erfitt með að sameinast um, en það er svokölluð mínísetning, þá er gh einn taktur sem síðan er endurtekinn og í kjölfarið fylgir niðurbrot og niðurlag. Lykillinn að því að skilgreina hendingu sem mínísetningu er að í framhaldsfasanum (fhf) myndist niðurbrot og síðan niðurlag, annars væri eðlilegra að greina hendinguna í grunnhugmynd og andstæða hugmynd. Eitt frægasta dæmið um mínísetningu er úr píanósónötu Mozarts K. 331 í A-dúr:

Dæmi 1: W. A. Mozart: Píanósónata í A-dúr, K. 311, 1. kafli.

 

Möguleikarnir sem þá eru fyrir hendi að fjögurra takta hendingum eru:

            undanfari: gh + ah/nlg, 2+2 taktar, HE/Ó[8],

            samsett grunnhugmynd: gh + ah, 2+2 taktar, E (ekki niðurlag),

            framsögufasi: gh + gh*, 2+2 taktar, E (ekki niðurlag),

            mínísetning gh 1+1 + nbr/nlg 1+1, HE/F/Ó.

Þetta á oftast við um stakar hendingar eða fyrri hluta átta takta lotu (undanfari), setningar (framsögufasi) eða blendings af þessum tveimur hendingaformum (samsett grunnhugmynd). Seinni hlutar viðkomandi hendingaforma eru ekki alltaf eins fastmótaðir, afleiðingin (afl) getur verið þrennskonar, mikilvægt er að afleiðingin endurtekur alltaf gh á einhvern hátt og síðan má skilgreina þrjár útgáfur af framhaldsfasa. Hér eru möguleikarnir á seinni hluta lotu, setningar eða blendings:

afleiðing^-1 (bein endurtekning) gh + ah/nlg eða bara nlg, 2 + 2 F/SHE

afleiðing^-2 (forhljóms/undirforhljómssvar) gh + ah/nlg eða bara nlg, 2 + 2 F/SHE

afleiðing^-3 (sekvens) gh + ah/nlg eða bara nlg, 2 + 2 F/SHE

framhaldsfasi^-1  - niðurbrot/hraðari hljómarytmi + nlg, 2 +2, F/SHE/HE[9]

framhaldsfasi^-2  - síðbúið nbr eða ekkert[10] (tilbreytt gh) - 4 taktar, HE, Ó, F

framhaldsfasi^-3  - lengt niðurlag/niðurlag - 4 eða 2 taktar, HE, Ó, F

Þegar farið er að skoða niðurlög í rómantískri tónlist, ekki síst í sönglögum Schuberts og Schumanns kemur í ljós að endar geta verið mjög fjölbreyttir. Því er nauðsynlegt að gera skýran greinarmun á fullgerðum og ófullgerðum aðalendum ekki síður en fullkomnum og ófullkomnum.[11] Hér er nokkuð tæmandi listi yfir helstu niðurlög:

E = ekki endir, V-sætið er ekki í grunnstöðu eða skiptir um hljómhvörf, pedalpunktur

FF = fullgerður fullkominn aðalendir (complete perfect authentic cadence, PAC)

ÓF = ófullgerður fullkominn aðalendir (incompl. perfect authentic cadence, PAC)

FÓ = fullgerður ófullkominn aðalendir (compl. imperfect authentic cadence, IAC)

ÓÓ = ófullgerður ófullkominn aðalendir (incompl. imperfect authentic cadence, IAC)

HE = hálfendir (half cadence, HC)

SHE = sterkur hálfendir (reinterpreted HC)

GE = gabbendir (deceptive cadence, DC)

SGE = stækkaður gabbendir (expanded deceptive cadence)

Tilflutta enda skal tengja við viðkomandi áherslusæti t.d. vi:FF eða iii:HE.

Niðurlögum má síðan skipta í þrjá flokka:[12]

1. Greinilega enda, (distinct closure) þar sem bæði er um að ræða skýrt og klárt niðurlag og aðskilið framhald. Undir þessi niðurlög falla fullkomnir og ófullkomnir aðalendar (FF,ÓF, FÓ, ÓÓ), hálfendar (HE, SHE) og gabbendar (GE).
2. Úrfellingu, ÚRF (elision), hér skarast endir hendingar við byrjun þeirrar næstu, þar sem nýtt efni tekur við eða hendingin er endurtekin. Hér er oftast um FF að ræða en einnig FÓ, GE og HE. Þá er litið svo á að við takstrikið verði úrfelling á lokatóni fyrri hendingarinnar og um sé að ræða fyrsta takt hins nýja efnis en ekki viðbótartakt fyrri hendingarinnar.
3. Undanskot, US (evaded cadence), hér er niðurlag undirbúið en í stað þess að fullkomið niðurlag eigi sér stað með grunntón í sópran og bassa er stokkið í endurtekningu niðurlagsferlis eða byrjað upp á nýtt á hendingunni. Þá er um að ræða svokallað einu sinni enn ferlið (ese) sem Jane Schmalfeldt skilgreindi á sínum tíma.[13]

Einnig má nefna yfirgefna enda, YE (abandoned cadences), sem eru náttúrulega ekki eiginlegir endar heldur er niðurlag undirbúið en V-sæti er ekki til staðar, það er ekki í grunnstöðu eða það er skipt um hljómhvörf.

Að lokum kemur hér listi yfir módel að helstu 8- og 16 takta stefjum og ýmis afbrigði þeirra:

8 takta, tveggja hendinga form, 4+4	niðurlag
Lota: undanfari - 4 taktar afleiðing-1 - 4 taktar, undanfarinn endurtekinn amk. fram að niðurlagi afleiðing-2  - 4 taktar, forhljómsgerð undanfarans  afleiðing-3  - 4 taktar, sekvensafbrigði undanfarans (frá ii, IV, vi)	HE/FÓ F F F
Setning: framsögufasi-a (endurt.), -b ((forhljóms)svar), -c (sekvens) - 2 + 2 taktar E framhaldsfasi-1  nbr/hraðari hljómaritmi/meira aktívitet + niðurlag, 1 + 1 + 2 framhaldsfasi-2  síðbúið nbr eða ekkert (tilbreytt gh) - 4 taktar framhaldsfasi-3 lengt eða stytt niðurlag - 4 eða 2 taktar	E HE/FÓ/F HE/FÓ/F HE/FÓ/F
Blendingar lotu og setningar: 1. undanfari / framhaldsfasi-1/2 - 4 taktar HE/Ó + 2+2 taktar 2. undanfari / framhaldsfasi-3 - 4 taktar HE/Ó +  4 taktar 3. samsett grunnhugmynd  / framhaldsfasi-1/2/3 - 4 taktar E +  4 taktar 4. samsett grunnhugmynd  / afleiðing-1 - 4 taktar E +  4 taktar	F/SHE F/SHE F/SHE F/SHE

Tafla 1: 8 takta, tveggja hendinga form.

 

16 takta, fjögurra hendinga form	niðurlag
Samsett lota: undanfari  4 + 4 taktar setning, blendingur eða lota afleiðing-1/2/3 4 + 4 taktar	HE/SHE/Ó F
Samsett setning, líka til sem a-a-b-a setning: samsett grunnhugmynd  4 + 4, taktar framhaldsfasi-1/2/3 4 + 4 taktar	E F
Rúnnað tvískipt form A-A-B-A (eða A-B-C-B afbrigði) A-A-B-A (4+4+4+4)	HE/F/HE/F[14]
Tvískipt form A-A-B-B A-A-B-B (4+4+4+4+)	HE/F/HE/F[15]

Tafla 2: 16 takta, fjögurra  hendinga form.

 

Þrískipt orm A-B-A(´) (24+ taktar)	niðurlag
A er gjarnan þéttriðið stef, setning eða blendingur B getur verið lausari í forminu A eða A‘, ítrekunin getur verið tilbreytt	F/SHE/T-F HE eða SHE F

Tafla 3: Þrískipt hendingaform.

Í öllum þessum formum má gera ráð fyrir afbrigðum hvað varðar lengd og endurtekningar og einnig er möguleiki á módúlerandi hendingum og tilfluttum niðurlögum í samræmi við það.

 

Átta takta stef í Malarastúlkunni fögru

Þegar átta takta stefjaform Schuberts í Malarastúlkunni fögru eru skoðuð koma fram fjölbreyttar útgáfur, við sjáum allar gerðir setninga með þremur mismunandi framsögu- og framhaldsfösum, fjórar gerðir blendinga og svo hefðbundnar lotur með hliðstæðri afleiðingu.

Við skulum grípa niður í lag nr. 17, „Die böse Farbe“. Formið er rondó, A-B-A-C-A. Í töflunni hér að neðan má sjá taktnúmer, formhlutann, formgerð stefjanna og hvernig þau skiptast í takta. Síðan kemur fyrri hluti hvers stefs, tóntegund, og niðurlag, svo seinni hluti, tóntegund(ir) og niðurlag (ítarlega greiningu á laginu má sjá í viðauka A).

1-4	A	mínísetning*	2+2	fsf-a	I		fhf-1	i	i:ÓF
5-12	A	blendingur -1	4+4	undf	I	HE	fhf-1	I, v	v:FF
13-22	A	blendingur -2	4+6	undf	I	HE	fhf-2	I, i, I	i:US - I:FF
23-31	B	setning	4+5	fsf-c	I		fhf-1	i	i:HE
32-41	A	lota	4+6	undf	I	HE	afl	I, i, I	i:US - I:FF
42-52	C	setning	7+3	fsf-a	I		fhf-2	i	i:HE
53-62	A	lota	4+6	undf	I	HE	afl	I, i, I	i:US - I:ÚRF
62-65	A	mínísetning*	2+2	fsf-a	I		fhf-1	i	i:ÓF

*inngangur og eftirspil án söngs

Tafla 4: Formgreining Die böse Farbe.

Það sem er áhugavert hér er fjölbreytnin hvað varðar formskipulag. Hvert erindi ljóðsins er fjórar línur, abcb. Fimm af sex formhlutum lagsins byggja á einu fjögurra lína erindi. Þar á meðal eru A-stefin sem byrja öll með hefðbundnum undanfara og hálfenda (tvær ljóðlínur) en síðan má sjá þrennskonar framhald þar sem alltaf er um að ræða einhverskonar „molllitun“ efnisins.

Fyrstu söngstefið. A í t. 5-12 er blendingur^-1, í kjölfar undanfara og HE kemur framhaldsfasi sem samanstendur af niðurbroti og niðurlagi (fhf^-1), 2 + 2 taktar og v:FF.

Í öðru A-inu, í t. 13-22 eftir samskonar undanfara og í því fyrra, kemur framhaldsfasi án niðurbrots (fhf^-2); tveir taktar af tilbreyttri gh og niðurlagsundanskoti og við bætast tveir taktar með endurtekningu síðustu línunnar, einu sinni enn, ferlið (ese). Nú endar Schubert á I:FF sem býr til ákveðna heild úr fyrstu tveimur hendingunum, samsetta lotu, með undanfara (blendingur^-1) v:FF og afleiðingu (blendingur^-2) I:FF.

Í fjórða og sjötta formhluta býr Schubert til lotu úr A-stefinu; nú kemur hefðbundin afleiðing í kjölfar undanfarans en ese-ferlinu úr annarri hendingunni er viðhaldið.

B-stefið er mollituð andstæða í formi setningar, framsögufasinn er sekvens (á iv og §III) en framhaldsfasinn af einföldustu gerð með niðurbroti og niðurlagi.

C-stefið stendur alveg sér hvað formið varðar, setning í hlutfallinu 2:1 - í stað hinnar hefðbundnu tveggja takta grunnhugmyndar bætir Schubert einum takti við í hljóðfærinu og því verður framsögufasinn tvisvar sinnum þrír taktar með beinni endurtekningu (fhf^-1), gh í dúr og endurtekningi í moll, síðan einn millitaktur og styttur, þriggja takta framhaldsfasi með síðbúnu niðurbroti (fhf^-2). Hann þarf meiri texta í þessa hendingu og notar því allt síðasta erindið og síðan tvær úr því síðasta, samtals sex ljóðlínur.

Loka A-ið er síðan byggt á endurtekningu tveggja síðustu ljóðlínanna.

Hér að neðan má sjá hvernig Schubert, á einkar hugsvitsaman og andríkan hátt vinnur með ljóðið til að skapa nauðsynlegar andstæður og dramatík. Eins og í mörgum laganna leikur hann sér með ljóðlínurnar með endurtekningum og tilfærslum eins og í C. Hér að neðan má sjá stefjagreininguna með ljóðinu.

 

Die böse Farbe

1-4       Inngangur                                                                mínísetning                  [ÓF]

                                                                                   

                                                                                              Blendingur^-1:

5-12     A         Ich möchte ziehn in die Welt hinaus,            undanfari     

                        Hinaus in die weite Welt,                                                                 [HE]

                        Wenn’s nur so grün, so grün nicht wär’        framhaldsfasi^-1           

                        Da draussen in Wald und Feld!                                                        [v:HE]

                                                                                              Blendingur^-1:

13-22   A         Ich möchte die grünen Blätter all’                 undanfari

                        Pflücken von jedem Zweig,                                                              [HE]

                        Ich möchte die grünen Gräser all’                 framhaldsfasi^-2             

                        Weinen ganz totenbleich.                                                                 [i:US]

                        Weinen ganz totenbleich*.                            ese                             [I:FF]

                                                                                              Setning:

23-31   B         Ach Grün, du böse Farbe du,                       framsögufasi^-c            

                        Was siehst mich immer an,                                        

                        So stolz, so keck, so schadenfroh,               framhaldsfasi^-1              

                        Mich armen, armen weissen Mann?                                                [i:HE]

                                                                                              Lota:

32-41   A         Ich möchte liegen vor ihrer Tür,                    undanfari

                        Im Sturm und Regen und Schnee,                                                   [HE]

                        Und singen ganz leise bei Tag und Nacht    afleiðing

                        Das eine Wörtchen Ade!                                                                  [i:US]

                        Das eine Wörtchen Ade!                               ese                           [I:FF]

                                                                                              Setning:

42-52   C         Horch, wenn im Wald ein Jagdhorn schallt,  framsögufasi^-a

                        Da klingt ihr Fensterlein,                                                                   

                        Und schaut sie auch nach mir nicht aus,        ·/·        

                        Darf ich doch schauen hinein.                                               

 

                        O binde von der Stirn dir ab                          framhaldsfasi^-2           

                        Das grüne, grüne Band,                                                                                 

                        Das grüne, grüne Band,                                                                   [i:HE]

                                                                                              Lota:

53-(62)              A       Ade, Ade! und reiche mir                   undanfari

                        Zum Abschied deine Hand!                                                              [HE]

                        Ade, Ade! und reiche mir                              afleiðing

                        Zum Abschied deine Hand!                                                              [i:US]

                        Zum Abschied deine Hand!                          ese                            [ÚRF]

                                               

62-65   Eftirspil                                                                    mínísetning               [ÓF]

*Endurtekningar á ljóðlínum eru skáletraðar

Dæmi 2: Greining hendinga Die böse Farbe eftir erindum ljóðsins.

Setningarformið er tvímælalaust algengasta stefjaformið í Malarastúlkunni fögru, og 22 þeirra má rekja til átta takta módelsins.  Í rúmlega helmingi tilfella, eða 12, er um að ræða beina endurtekningu í framsögufasa (fsf^-a), þrisvar sinnum er svokallað forhljóms/undirforhljóms-viðbragð (fsf^-b), og sjö sinnum er endurtekningin í sekvens (fsf^-c),. Rogers bendir á að beina endurtekningin sé túlkun á kyrrstöðu, einhæfni og vanmætti sem lýsir vel malaranum í Malarastúlkunni fögru,[16] meðan forhljómssvarið og sekvensaendurtekningin lýsa ágengni, reiði og viðleitni til aðgerða. Hvað framhaldsfasana varðar má sjá fjölbreytta notkun þó hinn hefðbundni einfaldi með nbr/nlg (fhf^-1) sé algengastur og komi fyrir í helmingi tilfella eða 11 sinnum, síðbúið/ekkert nbr (fhf^-2) fjórum sinnum og niðurlagsframhald sjö sinnum (fhf^-3).

 

Stef byggð á 16 takta módeli

Samsetta setningin, samsett grunnhugmynd + endurtekning – framhaldsfasi, byggð á 8+8 takta módeli, kemur fyrir 11 sinnum. Þessar setningar eru nánast eins fjölbreyttar og þær eru margar. Gott dæmi um setningu sem fellur að módelinu er fyrsta lagið, „Das Wandern“, hér fáum við samsetta gh í t. 5-8, endurtekningu í 9-12, niðurbrotssekvens í t. 13-14 og 15-16 og niðurlag í t. 17-20 (sjá einnig greiningu í viðauka B). Lagið er strófískt, hendingin kemur fimm sinnum fyrir óbreytt.

 

Das Wandern

1-4          Inngangur                                                             fsf                   

                                                                                   

                                                                                              Samsett setning

5-6          a       Das Wandern ist des Müllers Lust,               sgh      gh                   

7-(8)                Das Wandern!                                                            ah                   

9-10        a       Das Wandern ist des Müllers Lust,               ·/·         gh                   

11-(12)             Das Wandern!                                                            ah                   

 

13-14      b       Das muss ein schlechter Müller sein,           nbr                  

15-16               Dem niemals fiel das Wandern ein,              nbr í sekv.      

17-18      a’      Das Wandern                                                nlg                  

19-20               Das Wandern                                                ·/·                                [ÓF][17]

 

21-24      Eftirspil                                                                 fsf

Dæmi 3: Greining Das Wandern eftir erindum ljóðsins.

 

Það er reyndar stór spurning hvernig á að skilgreina niðurlög hendinga lagsins. Það er enginn alvöru aðalendir, aðeins færsla frá V⁷ til I. Þó virðist sterkasta viðleitnin vera í lok samsettu setningarinnar, í t. 17-18 og 18-19, þar er mjög ákveðið lagrænt niðurlag, 4^-3^-2^-1^ í laglínunni, sem bætist við hljómaganginn, V⁷-1 og jafnframt má benda á síendurtekið 7^-8^ ferli í hægri hendi píanósins, á móti kemur reyndar að endirinn lendir á léttu slagi.[18] Laginu lýkur síðan með endurtekningu inngangsins, framsögufasa, án ákveðins niðurlags. Með þessu er tónskáldið að segja okkur eitthvað um hughrif malarans í upphafi ljóðaflokksins. Hljómfræðin er áhyggju- og átakalaus, tilfinningin verður eins og öllu sé haldið opnu, sem vísar til lækjarins sem streymir endalaust og fyrirheitanna sem malarinn ungi sá fyrir sér.

Dæmi 4: Niðurlag Das Wandern, t. 17-20.

 

Annað dæmi, nú um óreglulega, maníska setningu, er þriðja lagið „Halt!“ (Staldrað við!)

 

Halt!

            Inngangur                                          Blendingur^-3 (2:1)

1-2                                                                   sgh                gh                    (I)

3-4                                                                                         ah                   

5-6                                                                   ·/·                   gh - v/svar       (v)

7-8                                                                                         ah

9-11                                                                 fhf                  nlg                   (I)       [FÓ]

 

                                                                        Samsett (manísk) setning  

12-13   Eine Mühle seh’ ich blinken               sgh-1              gh-1                 (I)

14-15   Aus den Erlen heraus,                                              ah-1

16-17   Durch Rauschen und Singen              ·/·                   gh-1 - IV/svar

18-19   Bricht Rädergebraus.                                                ah’-1

20-21   Bricht Rädergebraus.                                                ·/·

22                                                                                          stakur taktur

23-24   Ei willkommen, ei willkommen,        sgh-2                gh-2                 (V)

25-26   Süsser Mühlengesang!                                             ah-2 

27-28   Ei willkommen, ei willkommen,          ·/·                    gh-2 bein endurt.

29-30   Süsser Mühlengesang!                                             ah-2

31                                                                                          stakur taktur

                                                           

32-34   Und das Haus, wie so traulich!           fsf                  gh-3                 (I)

35-37   Und die Fenster, wie blank!                                      ·/·  sekvens

                                                                       

38-39   Und die Sonne, wie helle                    fhf-1               nbr                   (I)

40-41   Vom Himmel sie scheint!                                           nlg                            [ÓF]

42-43   Und die Sonne, wie helle                    ·/·                   nbr                              

44-45   Vom Himmel sie scheint!                                          nlg                           [ÓF]

                                                                       

46-47   Ei, Bächlein, liebes Bächlein,             fhf-2                nbr                              

48-49   War es also gemeint?                                                nlg                          [FF]

50-51   Ei, Bächlein, liebes Bächlein,             ·/·                    nbr

52-53  War es also gemeint?                                                 nlg                           [FF]

                                                                                                 

54-55   War es also gemeint?                          kódetta          gh                    (I)

56-57   War es also gemeint?                                                  ·/·                    

58-60                                                               eftirspil

Dæmi 5: Greining hendinga Halt! eftir erindum ljóðsins.

Í „Halt!“ eftir blending^-3 í inngangi sem athugist að Scubert lýkur með opnum enda [FÓ], heldur hann spennunni frá upphafi sönglínunnar í t. 12 allt til niðurlagsins í t. 49. Að lokinni samsettu grunnhugmyndinni og endurtekningu hennar í t. 12-21 eigum við von á framhaldsfasa sem lokar stefinu með [FF]. Í stað þess kynnir Schubert nýja samsetta grunnhugmynd í t. 23-31 og svíkur okkur svo aftur um hið eðlilega framhald, þess í stað setur hann af stað þriðja fyrri hluta ferlið, nú í formi framsögufasa í t. 32-36, með þriggja takta grunnhugmynd sem var tveir taktar í samsettu grunnhugmyndunum. Loks í t. 38 byrjar framhaldsfasi, hér eru greindir tveir framhaldsfasar[19] sem báðir eru endurteknir og jafna þannig út þessi þrjú fyrri hluta ferli frá t. 12-37. Samsettu grunnhugmyndirnar tvær auk framsögufasans í t. 12-37 eru samtals 26 taktar og framhaldsfasarnir auk kódettunnar í lokin eru 23 taktar (sjá einnig greiningu í viðauka C), þannig nær Schubert jafnvægi í annars óreglulegu og allt að því ruglingslegu formi.

 

Niðurlag

Eins og áður sagði sýnir Schubert fram á hreint ótrúlega fjölbreytni í formskipulagi stefja sinna í Malarastúlkunni fögru. Að sönnu helst það í hendur við einstakt innsæi og andríki í mótun laglína og þróun þeirra. Andstæður skipta miklu máli, hvort sem er innan hvers lags fyrir sig eða á milli einstakra laga og það er áhugavert að sjá hversu form laganna er síbreytilegt. Formskipulag stefja, hljómfræði og tóntegundaskipulag, undirleikur, rytmi, heildarform laganna, allt vinnur þetta saman að óvenju sterkri heildarmynd sem gerir Malarastúlkuna fögru að einstöku listaverki.

 

Viðauki

Viðauki A

Viðauki B

Viðauki C

 

Heimildaskrá

BaileyShe, Matthew. „Wagners loosely Knit Sentences and the Drama of Musical Form.“ Integral 16/17, (2002-2003): 1-34. http://www.jstor.org/stable/40214003 .

– „Beyond the Beethoven Model: Sentence Types and Limits.“ Current Musicology 77, Spring (2004): 5-33.

Braunschweig, Karl. „Expanding the Sentence: Intersections of Theory, History and Aesthetics.“ Music Theory & Analyses 11, nr. 2 (October 2015): 156-193.

Caplin, William E. Analyzing Classical Form. Oxford University Press. Kindle Edition, 2013.

Forrest, David, and Matthew Santa. „A Taxonomy of Sentence Structures.“ College Music Symposium 54 (2014). www.jstor.org/stable/26574366.

Diergarten, Felix. „Beyond Harmony: The Cadence in the Partitura Tradition.“ Í What is a Cadence, ritstj. Markus Neuwirth og Pieter Bergé, 59-84. Leuven, Belgía: Leuven University Press, 2015.

Guðmundur Hansen, Hlöðver Sigurðsson og Antonía Hevesi. Malarastúlkan fagra. Bæklingur með geisladiski. Reykjavík (2005).

Hepokoski, James and Darcy, Warren. Elements of Sonata Theory: Norms, Types, and Deformations in the Late-Eigteenth-Century Sonata. New York, Oxford University Press 2006.

Krebs, Harald. „Sentences in the Lieder of Robert Schumann: The Relation to the Text.“ Í Formal Functions in Perspective: Essays on Musical Form from Haydn to Adorno, ritstj. Vande Moortele, Pednelt-Deslauriers og Martin, 225-251. Rochester, NY: University of Rochester Press, 2015.

Richards, Mark. „Viannese Classicism and the Sentence Idea: Broadening the Sentence Paradigm.“ Theory and Practice 36 (2011): 179-224.

Rogers, Stephen. 2014. „Sentences with Words: Text and Theme-Types in Die Schöne Müllerin.“ Music Theory Spectrum, 36, Nr. 1 (2014): 58-85. https://www.jstor.org/stable/10.2307/90011999

Schönberg, Arnold. Fundamentals of Musical Composition. London, Faber and Faber, 1970.

SCHMALFELDT, J. „Cadential processes: The evaded cadence and the ‘one more time’ technique.“ Journal of Musicological Research 12, (1992): 1-52.

 

---